Türkiyə deyiləndə ağla ilk olaraq gələn yeməklər

Səyahət etmənin bəlkə də ən maraqlı, ən sevilən və ən səbirsizliklə gözlənilən anı həmin ölkənin mətbəxinin yeməklərini dadmaqdır. Səyahətinizdən döndüyünüzdə və hətta illər sonra belə bəyənib bəyənməməyinizdən asılı olmayaraq xatırlanacaq, hər zaman danışacağınız xatirələrinizdən biri də həmin ölkənin necə qeyri-adi, fərqli və maraqlı mətbəxinin olması olacaq. Axı dadacağımız hər bir yeni dad yeni və fərqli bir təcrübə deməkdir. Ona görə də, hər nə qədər qəribə və öyrəşdiyiniz dadlardan fərqli olsa da, məncə yeni təcrübələr yaşamağa və bunu sınamağa dəyər. Dünyada nə qədər ölkə olduğunu və onların hər birinin öz milli mətbəxi, sırf onlara xas olan özəl yeməklərinin olduğunu düşünəndə insan daha da həyəcanlanır və mümkün olduğu qədər tez bir zamanda o yeməklərin hamısını dadmaq istəyir. Bu yeməkləri dadaraq siz həmin ölkələrin yerli əhalisinin zövqünü daha yaxından tanıya, onların mədəniyyətinə bir addım daha yaxınlaşaraq insanları ilə daha yaxın və səmimi münasibət qura bilərsiniz.

Təbii ki, bəzi insanlar bəzi ölkələrin mətbəxinə xüsusi bir maraq duyur və həqiqətən də sevir. Məsələn, əminəm ki, bir çox insan üçün Şərqi Asiya mətbəxini dadmaq çox çılğınca və risk etməkdən çəkindikləri bir şey olsa da, bəzilərinin həqiqətən ləzzətlə və həzz alaraq yedikləri yeməklərdəndir. Bəziləri isə Avropa mətbəxinə duyduğu sevgi ilə tez-tez o ölkələrə səyahətlər edir. Təbii ki, bu insandan-insana dəyişir və hər bir insanın öz zövqü və seçimləri vardır. Axı zövqlər rəngarəng və müxtəlifdir. Lakin aparılan araşdırmalara əsasən dünyada öz mətbəxiylə məşhurlaşan və sevilən ölkələr var. Bu siyahı ən çox sevilən və zövq alınan italyan mətbəxi ilə başlayır, daha müasir olan və dünyada öz məşhur aşpazları ilə tanınan fransız mətbəxi, qarışıq və daha çox acılı yeməkləri olan Meksika mətbəxi, yemək növlərinin çoxluğu ilə ad qazanmış ispan mətbəxi və ədviyyatları ilə bol olan hind mətbəxi ilə davam edir.

Ancaq bir mətbəx də var ki, hansı ölkədən gəlməsindən asılı olmayaraq hər kəsin ağız dadına xitab edən yeməkləri və məşhur şirniyyatları ilə bir çox insanın sevgisini qazana bilmişdir. Bu, böyük Osmanlı İmperiyasının irsi olaraq bilinən türk mətbəxidir. Türk mətbəxi bizim Azərbaycan mətbəxinə olan yaxınlığı və oxşarlığı ilə həmçinin bizim də ən çox sevdiyimiz, yeməkdən əsla çəkinmədiyimiz və həzz aldığımız yeməkləri ilə bol olan bir mətbəxdir. Bu yeməkləri daha yaxından tanıyaraq və hər bölgəyə xas olan xüsusi ləzzətlərini bilərək isə Türkiyəyə səyahətiniz zamanı daha təcrübəli olacaq və hansı şəhərləri mütləq ziyarət etməli olduğunuzu biləcəksiniz.

Menemen

Hazırlanması ən sadə, ancaq bir o qədər də dadlı olan, türklərin çeşidlərlə zəngin olan səhər yeməyinə əlavə olunan bir yemək kimi sayılsa da, onların səhər, günorta, axşam fərq etmədən sevərək yedikləri bir yeməkdir. Menemen yumurta, pomidor, yaşıl bibər, qara və qırmızı bibər əlavə edilmiş, zeytun yağı və ya günəbaxan yağında bişirilən milli türk yeməyidir. Bəziləri ona soğan da qatır, bəziləri isə soğansız sevir. Hətta maraqlı bir fakt da var ki, türklərin ən çox mübahisə etdiyi və ortaq qərara gələ bilmədiyi mövzulardan biridir menemenin soğanlı və ya soğansız yeyilməsi. Nə deyə bilərik, kim necə sevirsə elə də yesin, nuş olsun!

Mantı

Türklərin ən çox sevdikləri, bişirilən gün evdə bayram saydıqları bir xəmir yeməyidir. Hazırlanması hər nə qədər zəhmətli olsa da, bəlkə də buna bütün gün vaxtınız getsə də, yenə də ən sevilən, ən çox istənən, ən özəl yeməkdir. Türkiyənin Kayseri şəhərinə məxsus olan bu yeməyin maraqlı yanlarından biri də odur ki, bir qaşığa 40 ədəd sığa bilər. Mantının müxtəlif hazırlanma və bişirilmə qaydaları olsa da, hər kəsin sevimlisi klassik mantıdır. Bunlar içi ət ilə doldurulmuş kiçik xəmirlərdir, hansı ki, yemək üçün servis olunarkən üzərinə bol sarımsaqlı qatıq və kərə yağlı xüsusi sousu əlavə olunur. Bu da onun ləzzətinə ləzzət qatır!

Lahmacun

Əminəm ki, bir çox insanın dadıb da sevdiyi ilk türk yeməklərindəndir lahmacun. Necə sevməmək olar ki onu? Günorta bir şeylər yeməlisiniz ancaq vaxtınız yoxdur? Lahmacun! Axşama çoxlu qonaqlarınız olacaq və əsas yeməyin yanında təqdim etməyə başqa bir yemək istəyirsiniz? Lahmacun! Həm ucuz, həm sərfəli, hər ailə üçün, hər büdcə üçün uyğundur lahmacun. Həm dadlı, həm doyumlu və həm də faydalı. Türklərin milli fast food yeməyi olaraq sayılsa da, bir qonaqlıqda belə süfrədə görə bilərsiniz onu. Süfrəyə təqdim olunarkən yanında mütləq göyərti və limon da qoyulur. Yeyərkən istəsəniz göyərtini içinə qoyub limonun da suyunu sıxıb büküb yeyə bilərsiniz, istəsəniz yarıya bölə bilərsiniz, istəsəniz də hissə-hissə yeyə bilərsiniz, bu artıq sizin seçiminizin və zövqünüzün ixtiyarına buraxılmışdır. "Türk pizzası" olaraq da bilinən lahmacunun sadə qiymə ətli, pendirli, qarışıq və daha bir çox növü vardır.

Börek

Müxtəlif növləri ilə seçilən, səhər yeməklərinin ən sevilən yeməklərindən biridir börek. Ancaq yenə sadəcə səhər yeməyi deyildiyinə baxmayın, türklər günün istənilən saatında sevə-sevə börek yeyə bilərlər. Ümumiyyətlə, türk mətbəxində xəmirdən hazırlanan yeməklərin ayrı bir yeri var desək haqsız olmarıq. İllər, əsrlər keçə bilər, ancaq türklərin börek sevgisi dəyişməz olaraq qalar. Yufka adlanan çox nazik xəmirdən qat-qat olaraq hazırlanır. Ən çox sevilən və məşhur olan növləri qiymətli ət və ya ispanaq və pendir ilə hazırlananlardır. Əskişəhərin məşhur çiğ böreği, açma börek, uzun və nazik formada burularaq hazırlanan sigara böreği, su böreği ən məşhur növləri olmaqla bundan başqa hələ neçə-neçə növü vardır böreğin. Aralarında ən sevilən və ən zəhmətlə hazırlanan isə su böreğidir. Burada açılan yufkaların hər biri ayrı-ayrı qaynadılır, sonra isə arasına pendir və göyərti qoyularaq lay-lay düzülür. Əsl su böreği 10 qatdan ibarət olmalıdır və ləzzətinin sirri kərə yağındadır. Bu əziyyətli və onlar üçün özəl sayılan yemək türk mətbəxinin qürur mənbəyi, baş tacı olaraq sayılır və bunda da haqlı olduqları hazırlanma prosesinin mürəkkəbliyindən görünür.

Döner

Döner-ayran ikilisini sevməyən varmı?! Dünyanın hansı ölkəsindən gəlməsinə baxmayaraq, heç kimin ağız dadına yad gəlməyəcək və hər kəsin sevə biləcəyi bir yeməkdir. Ancaq adı gələn kimi hər kəsin ağlına əlbəttə ki, türklər gəlir. Türkiyənin hər şəhərində, hər prospektində bir döner restoranına rast gəlmək mümkündür. Bir çox ölkədə, xüsusən də Avropa və Asiya ölkələrində müxtəlif türk döner restoranları vardır. Bu, toyuq, quzu və ya mal əti ilə hazırlanır və tərəvəz, ədviyyat və müxtəlif souslar ilə təqdim olunan bir yeməkdir. Sirri ətin keyfiyyətində və içində olan sousunda gizlidir. Hər büdcəyə uyğun, ayaqüstü yeyilə biləcək, içindəkilərlə də çox doyumlu olması ilə qəlbləri fəth edə bilmişdir!

Yaprak sarma

Türk mətbəxinin şahı, əvəzolunmazı, istənilən ziyafətin, istənilən günün xilaskarı yaprak sarma, bizim də bildiyimiz adı ilə, yarpaq dolması! Deyə bilərik ki, bu, Azərbaycan mətbəxi ilə türk mətbəxini birləşdirən, hər iki xalqın da sevərək yeməyə doymadığı bir yeməkdir. Hazırlanması və bişirilməsi insanın bütün bir gününü, yeyilməsi isə bir neçə dəqiqəsini alsa da, bu əziyyətə həqiqətən dəyər. Barmaq qalınlığında incə-incə bükülür, həm soyuq, həm isti halda, həmçinin həm əsas yemək, həm də ara yemək olaraq yeyilə bilər. Həmçinin onlar üçün əsas məsələ onun zeytun yağında bişirilməsidir və servis edilərkən yanında bir neçə dilim limon da qoyulur. Türk qadınlarının öz məharətini və bacarığını göstərdiyi, incəliyi ilə qürur duyub öyündüyü bir yeməkdir həmçinin.

Mücver

Balqabaqdan hazırlanan və türklərin sözlərinə inansaq, balqabağı ən çox sevdirən yeməklərdən biri olaraq təqdim edə bilərik. Ancaq yalnızca balqabaqla hazırlanmır, istəyə uyğun olaraq göyərti, kartof, yerkökü, kərəviz də əlavə edə bilərsiniz. Ancaq hazırlanması zamanı xüsusi diqqət yetirməli nöqtələr vardır. Çox yağlı olmaması üçün yağ öncədən qızdırılmalıdır, tərəvəzlər mütləq təzə olmalıdır və doğranmış tərəvəzlərin suyu sıxılmalıdır. Qızartma sevməyənlər və ya ondan uzaq qaçanlar üçün sobada bişirilmiş növləri də var. Sonda isə qatıqla təqdim olunur və bu da onun ləzzətinə ləzzət qatır. Vegeterianlar başda olmaqla hər kəsin sevdiyi və damaq zövqünə uyğun gələn bir yeməkdir. Qəlyanaltı olaraq istənilən əsas yeməyin yanında görməkdən xoşbəxt olacağınız, xırtıldadaraq yeyəcəyiniz bir yemək növü təqdim edirik sizə, nuş olsun!

İskender

Adı gələndə belə artıq ağız sulandıran və iştah açan bir yeməkdir iskender. İstənilən kabab restoranında ilk ağla gələn və sifariş edilən yeməklərdən biridir. Xüsusən də, Bursa şəhərinin iskenderi çox məşhurdur. İskenderin əsasını təşkil edən hər nə qədər dönər əti olsa da, onu hamı tərəfindən sevilən edən və fərqləndirən ilk öncə ətinin adi dönər əti olmamasıdır, xüsusi bir ət olmasıdır. Bundan əlavə üstünə əlavə edilən kərə yağı, yanında verilən qatıq, pomidor sousu, pilavı və altındakı xüsusi qızardılmış çörəklərdir (pidelər). Bu qədər fərqli və dadlı qarnirlərlə təqdim olunan bu yemək necə ola bilər ki buraya ziyarətə gələn turistlərin zövqünü oxşayıb bəyənisini qazanmasın?

Kebap

İskender ilə başlamışkən kabab ilə davam etmək istədik. İstər Azərbaycan mətbəxində, istərsə də türk mətbəxində, kabab, yeməklərin şahı, dəvətlərin və qonaqlıqların ən əsas birinci yeməyi, ən çox zəhmət və güc tələb edən yeməkdir. Hər iki millətin yeyərək doymadığı ortaq yeməklərdən biri daha siyahımıza əlavə olundu. Manqalda, əsasən qoyun və mal əti bişirilən kababın yanında yenə manqalda bişirilmiş pomidor, istiot, həmçinin, istəyə uyğun olaraq kartof, badımcan da bişirilir. Bütün bildiyiniz dadları unudun, manqalda bişirilən hər şeyin daha mükəmməl və doyum olmayan ayrı və özəl bir dadı vardır. Bəzən hətta toyuq və balıq ətlərinin da manqalda bişiridiyini görə bilərik. Türkiyədə isə kabab deyəndə ağla ilk olaraq gələn Adana kababı olur. Adana mətbəxinin ən məşhur və ən çox sevilən yeməyi olmasına baxmayaraq, bütün Türkiyə üçün də bu keçərlidir. Hazırlanmasında və yanında təqdim olunarkən soğan, sarımsaq və göyərti də istifadə olunması Adana kababını digərlərindən fərqləndirən əsas cəhətlərdən biridir.

Çiğ köfte

Bəlkə də çoxlarının dadmağa ən çox risk edəcəyi yeməklərdən biridir çiğ köfte. Türklərin nə qədər sevimlisi olsa da, başqa millətlərin bir o qədər qəribsəyəcəyi bir yeməkdir. Şanlıurfa şəhərinin ən məşhur yeməyi olan çiğ köfte həm ətli, həm də ətsiz hazırlana bilər. Qiymə əti, pul bibər, bulqur, pomidor sousu, soğan, cəfəri və müxtəlif ədviyyatlar əlavə edilərək, ən əsası da bişirilmədən hazırlanır. Yetəri qədər yoğrulduqdan sonra qab ilə birlikdə tərsinə tutulur, əgər artıq dağılmırsa və tökülmürsə hazırdır deməkdir. Şanlıurfadan başqa, nisbətən fərqliliklər göstərərək Adana, Adıyaman, Qaziantep, Diyarbəkir, Mardin, Elazığ və Malatya kimi şəhərlərdə də hazırlanır. Kiçik hissələr olaraq götürülür, uzun-uzun və barmaqlarla sıxılaraq forma verilir. Süfrəyə verilərkən yanında kahı yarpağı və limon da verilir. Kahı yarpağının içinə qoyulub üstünə limon suyu da sıxılaraq ləzzətlə yeyilir!

Hamsi tava

Qış aylarında hamsi balığının mövsümü gələndə evlərdən və süfrələrdən əksik olmur hamsi tava. Hazırlanması asan və sağlamlıq üçün xeyirli olan yeməklərdən biri olaraq tanınır. Həmçinin, hamsinin rahatlıqla tapılması və digər balıq növlərinə görə daha ucuz olması da onun ən çox bişirilən və sevilən yemək olmasında böyük rolu var. Hamsi balığı, un, qarğıdalı unu, duz və yağla  hazırlanan hamsi tava yanında sumaqlı soğan, çoban salatı və daha bir çox digər başqa əlavələrlə təqdim olunur. Öz səliqəli görünüşü ilə süfrəyə gətirilərkən bir sənət əsəri kimi görünən bu yemək Qara dəniz regionuna mənsubdur.

Karnıyarık

Bu millətin badımcana olan sevgisi artıq hər kəsə məlumdur. Hətta elə ki, badımcanın olmadığı və qoxusunun gəlmədiyi süfrə onlar üçün əksik sayılır. Badımcanın "baş rolda" olduğu o qədər yemək növü var ki, saymaqla bitmək bilmir. Ancaq deyilənə görə, bunlar arasında ən çox sevilən və yeri ayrı olan yemək karnıyarıkdır. Yanında qarnir olaraq təklif edilən pilav (düyü) və cacık ilə birlikdə daha da dadlanır. Bilməyənlər üçün qısaca bir qeyd edək ki, cacık ayran və ya sulandırılmış qatığa xiyar və göyərtilər doğranaraq hazırlanan, istəyə uyğun olaraq sarımsaq, nanə, dərəotu, biraz da zeytun yağı əlavə olunan və yeməklərin yanında servis edilən iştah açan bir yeməkdir. 

Karnıyarığı tez-tez imambayıldı ilə səhv salsalar da, onların əsas fərqi imambayıldıdan fərqli olaraq karnıyarığa ət əlavə olunmasıdır. Hətta imambayıldıya vegetarian karnıyarık da deyil. Əslində Azərbaycan mətbəxindən olan badımcan dolmasına çox bənzəyir, fərqi ağzının bağlanmayaraq üzərinə cherry pomidorlar və istiot qoyulması, sonda isə sobada bir daha bişirilməsidir. Və təbii ki, öncədən də qeyd etdiyimiz kimi, yanında qarnir olaraq pilav və cacık ilə birlikdə təqdim olunması!

Kuru fasulye & Cacık & Pilav

Kim olmasından asılı olmayaraq uşaqdan böyüyə hər kəsin sevdiyi, bütün evlərdə mütləq bişən kuru fasulye & cacık & pilav üçlüsü. Cacık və pilav ilə artıq tanışsınız, istənilən yeməyin yanında təqdim edilə bilən və ən sevilən qarnirlərdir. Bu dəfə isə kuru fasulyeni müşayiət edirlər. Kuru fasulye də istər bastırmalı, istər ətli, istərsəniz də sucuk (sosis) ilə bişirə biləcəyiniz, yanına bir də soğan və turşu qoyanda qarşı qoyulması imkasız bir paxlalı yeməkdir.

Baklava

Nəhayət ki, sıra şirniyyatlara gəldi. Şirniyyatlarının bol çeşidi ilə zəngin olan türk mətbəxinin incisi, şirniyyatlarının baş tacı olan paxlava (baklava) ilə başlayırıq. Tarixi Osmanlı zamanlarına qədər gedib çıxan paxlava türk mətbəxində əsrlər boyu yer edən, ən çox sevilən və ən önəmli ləzzətlərdən biridir. Paxlava xüsusi olaraq Qaziantepdə məşhurdur. Yenə çox incə şəkildə açılmış xəmir qatlarının arasına yerinə uyğun olaraq Antep fıstığı, qoz, fındıq və ya badəm əlavə olunaraq hazırlanır. Bu mükəmməl dadının sirrini şəkərli şərbətinə borcludur.

Künefe

Ana vətəni Antakya, yəni, Hatay olan künefe şərbət ilə hazırlanan, dadına doyum olmayan bir başqa türk şirniyyatıdır. Tel-tel açıldıqdan sonra bol kərə yağı ilə harmanlanan kadayıflar, bu kadayıfların xırçıldayacaq qədər mükəmməl qızarması üçün istifadə olunan doşablı şərbət, xüsusi künefe pendiri olaraq Antakya pendiri bu şirniyyatı hazırlamaq üçün sizə lazım olan əsas məhsullardır. Bişmiş hazır künefenin üzərinə Antep fıstığı, qoz, fındıq, qurudulmuş kokos səpilə bilər. Bunlardan ən çox istifadə olunanı isə Antep fıstığıdır. Yanına isə çox vaxt dondurma da qoyulur. Onu çay ilə yoxsa su ilə içmək istəməyiniz isə artıq tamamilə sizə qalmış bir qərardır.

Kadayıf dolması

Yenə bir şərbətli şirniyyat, yenə türk mətbəxi! Dolma deyəndə ağlınıza şirniyyatdan daha çox yemək gəlir, elə deyil? Lakin bu, bir şirniyyat adıdır. Ərzurumda məşhur olan kadayıf dolması tel kadayıf, yumurta, fındıq və ya qozun içi, qızarılması üçün ərinmiş yağ ilə hazırlanır. Tel-tel olan kadayıflar qozun içiylə büküldükdən sonra qızardılır və hazırlanmış şərbət ilə servis edilir. Şərbəti şəkər tozu, su və limon suyundan ibarətdir. Əvvəllər sadəcə Ramazan ayında iftarda verilsə də, müasir dövrümüzdə istənilən gün hazırlanıb yeyilə bilər.

Güllaç

Güllaç türklər üçün Ramazan ayı deməkdir. Marketlərdə güllaç yarpaqlarının satılması ilə hər yerdə artıq Ramazan ayının gəlişi hiss olunur. Bu ayda nə yemək bişirsəniz də, sonda şirniyyat olaraq yeyilən güllaçın yeri ayrıdır. Ramazan aylarının əsasən isti aylarda olduğunu nəzərə alsaq, həm yüngül, həm də tez hazırlanan bu şirniyyat həmçinin insana bir sərinlik gətirir. Bu da onu Ramazan ayının ən çox sevilən, ən çox istənən və ən çox yeyilən şirniyyatı edir. Ona görə də, evlərdən güllaç yarpaqları, süfrələrdən isə güllaç əksik olmur. Güllaç yarpağından başqa süd, şəkər tozu, vanil ilə hazırlanır, istəyə uyğun isə qoz, fıstıq kimi bir çox qatqılar edilə bilər. Üzərinin bəzədilməsi üçün isə nar, çiyələk, vişnə, nanə yarpaqları, antep fıstığı və daha bir çox fərqli, maraqlı və rəngarəng yollar düşünülə bilər.

Lokum

Lokumun növləri o qədər çoxdur ki, saymaqla bitirə bilmərik. Türk qəhvəsinin yanına yaraşıq verən, demək olar ki onunla ayrılmaz ikiliyə çevrilən bu şirniyyat növünün indiki dövrdə sadə, fındıqlı, Antep fıstıqlı, qozlu, badamlı, kokoslu, portağallı, gül yarpaqlı, çiyələkli, limonlu ləzzətləri ilə yanaşı, qaymaqlı, nanəli, vanilli və zəncəfilli növləri də hazırlanır.

Türk mətbəxindən bu qədər çox yemək və şirniyyat növü ilə tanış olduqdan sonra tezliklə bunların hamısını dadmaq istədiniz, elə deyil? Əminəm ki, bu iştahaçan yeməklərlə tanış olmaq üçün səbirsizlənirsiniz. O zaman ümid edirik ki, yolunuz Türkiyəyə düşəndə hər bir yeməyi öz şəhərində yeyib əslinin dadına baxa bilmə şansını əldə edərsiniz. Nuş olsun!